To, co robimy, jest wyjątkowe. To heroizm, ludzie się przekraczają.
Raport “Gdzie teraz jesteśmy. Organizacje społeczne a kryzysy humanitarne w Polsce 2021-2023” to jakościowa analiza kondycji sektora społecznego w Polsce po doświadczeniu serii kryzysów humanitarnych w okresie 2021-2023 oraz w obliczu strategii wycofania się z finansowania działań wielu międzynarodowych partnerów, w tym poszczególnych agend ONZ oraz największych organizacji humanitarnych. Badania zostały przeprowadzone w oparciu o pogłębione wywiady z ponad 40 organizacjami lokalnymi, głównie polskimi i ukraińskimi, i pozwoliły na identyfikację kluczowych potrzeb, wyzwań oraz oczekiwań wobec współpracy z różnymi międzynarodowymi aktorami. Szczegółowej analizie została poddana procedura konkursowa oraz warunki pracy projektowej, dyktowane realiami międzysektorowych działań w sektorze humanitarnym i rozwojowym.
Organizacje poddane badaniu zostały starannie dobrane, by uwzględniać szerokie spektrum organizacji i grup nieformalnych o różnym rozmiarze, profilu, stażu, uwarunkowaniu geograficznym, proporcji osób migranckich w zespole oraz zaangażowaniu w konkretny obszar działania na granicy z Białorusią lub recepcji osób uchodźczych z Ukrainy.
Pierwszą próbę opisania kondycji sektora społecznego podjęliśmy w lutym 2023 roku w raporcie “Polska Szkoła Pomagania”. W porównaniu z badanym tam okresem – stopklatką z 2022 roku – znacznie wzrosła potrzeba reorganizacji zespołu na każdym szczeblu oraz planowania strategicznego w ramach organizacji. Zdecydowanie przesunął się też środek ciężkości z działań humanitarnych i recepcyjnych, na działania integracyjne i potrzebę długotrwałej zmiany politycznej (rzecznictwo, polityki lokalne). Priorytetem jest jednak potrzeba stabilizacji finansowej oraz, zazwyczaj, stopniowej redukcji zatrudnienia.
Większość organizacji nie identyfikuje się jako organizacje humanitarne i planują powrót do działań statutowych – edukacyjnych, doradczych, na szczeblu lokalnym. Jednocześnie wzrosła liczba i zasięg organizacji, które powstały w odpowiedzi na kryzys i/lub pojawienie się uchodźców i uchodźczyń w przestrzeni lokalnej. Długotrwałe delegowanie odpowiedzialności humanitarnej przez władze centralne na społeczeństwo obywatelskie doprowadziło jednak do zmęczenia pomaganiem, zarówno osób goszczących, jak i personelu organizacji, a tym samym wzrostu skali niechęci społecznej do osób uchodźczych i napięć w zespołach wielokulturowych.
Perspektywa wyjścia znacznej części międzynarodowych organizacji z Polski oraz przekierowanie zasobów na inne konflikty/kryzysy, skłoniła organizacje lokalne zarówno do ewaluacji warunków tej współpracy czy poszukiwania alternatywnego finansowania, ale też planowania redukcji zespołów i działań. Dla prawie wszystkich organizacji lokalnych był to pierwszy kryzys humanitarny, w jakim uczestniczyły, doświadczenie formatywne – kształtujące i poważnie obciążające. Większość organizacji wskazywała jednak, jakim wyzwaniem było dla nich budowanie współpracy z międzynarodowymi aktorami łączące się z ryzykiem utraty tożsamości, a nawet personelu, przy jednoczesnym procesie humanitarnej profesjonalizacji. Większość organizacji zwracała jednak uwagę na chęć i gotowość dalszej współpracy z sektorem humanitarnym, sektorem prywatnym, donorami, a także z podmiotami publicznymi.
Organizacje wypracowały szereg rekomendacji w zakresie preferowanej procedury konkursowej, adekwatnej do ich obecnych potrzeb i możliwości. Podstawowymi kryteriami był czas i stopień skomplikowania wniosku, jasna i uczciwa komunikacja oczekiwań przez obie strony, elastyczność wydatkowania oraz rozpoznanie wzajemnej ekspertyzy, jako pomost do szacunku i zaufania. Organizacje na przestrzeni roku 2023 bardzo dobrze oceniły komunikowanie między sobą warunków i doświadczeń współpracy z konkretnymi grantodawcami. Zmiana koalicji rządzącej i strategia wyjścia wielu organizacji międzynarodowych prowadzi do przeciążenia organizacji lokalnych, które nawigują między potrzebą utrzymania i priorytetyzacji działań, a działaniami rzeczniczymi na różnych szczeblach władzy, często z zamiarem przekazania części prowadzonych zadań władzom publicznym, z uwagi np. na kurczenie się środków. Większość pytanych organizacji ma wyraźne trudności ze wskazaniem, gdzie organizacja znajdzie się w perspektywie 3, 6 lub 12 miesięcy – część wskazuje jednak na otwarcie szlaku migracyjnego i wprowadzenie Paktu Migracji i Azylu jako na zwiastun dalszych działań humanitarnych i potrzebę współpracy z międzynarodowymi aktorami.
Kluczowe rekomendacje
W oparciu o przeprowadzone badania, organizacjom międzynarodowym rekomendujemy:
- Poszanowanie czasu, ograniczeń i zmęczenia sektorowego organizacji lokalnych, zarówno na etapie planowania i rozstrzygania konkursu grantowego, jak i jego realizacji i rozliczenia. Dostosowywanie formuły konkursu do długości trwania i stopnia złożoności samego projektu.
- Jasne komunikowanie oczekiwań i warunków współpracy – takich jak wskaźniki – a także dobrą znajomość lokalnego kontekstu w oparciu o rozpoznanie społeczne i transfer wiedzy. Priorytetyzowanie prostoty w sprawozdawczości i elastyczności w wydatkowaniu, jeśli to możliwe.
- Wzmacnianie i pielęgnowanie długotrwałych współprac oraz szacunek dla wspólnych wartości, podstawowych standardów humanitarnych i praw człowieka.
