Dziś mijają trzy lata od momentu, gdy Unia Europejska uruchomiła dyrektywę o ochronie tymczasowej (TPD), tym samym zapewniając bezpieczną ścieżkę ochrony milionom osób uciekających przed pełnoskalową wojną w Ukrainie. Była to demonstracja jedności i solidarności UE w obliczu kryzysu humanitarnego oraz skuteczny mechanizm awaryjny pozwalający na godne i uporządkowane przyjęcie dużej liczby uchodźców. Dyrektywa ta przyniosła ulgę krajowym systemom azylowym i zagwarantowała osobom przesiedlonym natychmiastową oraz zbiorową ochronę, obejmującą prawo do pobytu, pracy, nauki, dostępu do opieki zdrowotnej i wsparcia socjalnego w UE.
Obecny system ochrony tymczasowej ma wygasnąć w marcu 2026 r., czyli za jedynie rok. Wśród wielu wyzwań, z jakimi mierzą się osoby przesiedlone z Ukrainy, jedną z najpoważniejszych kwestii pozostaje niepewność dotycząca ich statusu prawnego w UE. Ten brak jasności wpływa na niemal każdy aspekt życia: od znalezienia stabilnego zatrudnienia i znalezienia długoterminowego zakwaterowania po planowanie edukacji dzieci. Przewidywalność jest niezbędna, aby ludzie mogli odbudować stabilne i godne życie. Obiecującym jest, że rozwiązania post-TPD są uznawane za priorytet przez Komisję Europejską oraz polską prezydencję w Radzie UE. Trzy lata od rozpoczęcia pełnoskalowej wojny przyszedł czas, aby odpowiedź UE na potrzeby osób przesiedlonych z Ukrainy przeszła od działań kryzysowych do długoterminowych strategii i rozwiązań.
Tymczasem niektóre państwa członkowskie – w tym Polska, Czechy i Włochy – rozpoczęły prace nad ścieżkami umożliwiającymi tranzycję w stronę wyjścia z ochrony tymczasowej. Wiele z tych rozwiązań opiera się jednak głównie na pozwoleniach na pobyt związanych z posiadaniem pracy. Nie może to jednak stanowić jedynego rozwiązania, ponieważ wiele osób objętych TPD nie będzie spełniać tych wymagań. Proporcja osób zatrudnionych, objętych tymczasową ochroną, różni się w poszczególnych krajach Europy (od 8% na Węgrzech do 55% w Holandii). Oznacza to także, że wiele osób z grup wrażliwych, w tym osoby z niepełnosprawnościami, studenci, seniorzy, osoby bezpaństwowe, obywatele państw trzecich, którzy uzyskali ochronę międzynarodową w Ukrainie a także osoby doświadczające dyskryminacji na rynku pracy (m.in ze względu na rasizm) oraz osoby które nie mogą pracować na pełen etat ze względu na obowiązki opiekuńcze wobec dzieci lub bliskich, pozostanie bez wsparcia.
Rozwiązania ad-hoc, proponowane przez państwa członkowskie, ryzykują pominięcie statusu osób przesiedlonych z Ukrainy po marcu 2026 r., jako osób nie podlegających działaniom post-TPD. Takie osoby to na przykład członkowie i członkinie rodziny osób znajdujących się już na terenie UE. Jeśli te luki nie zostaną zaadresowane, systemy azylowe państw członkowskich są narażone na przeciążenie w momencie zakończenia ochrony tymczasowej, co jest sprzeczne z głównym celem TPD. Fakt, że niektóre państwa członkowskie wstrzymały możliwość składania wniosków azylowych dla osób których TDP nie obejmuje, dodatkowo zwiększa wcześniej wspomniane ryzyko.
Ogólnounijne, skoordynowane podejście przyniosłoby korzyść nie tylko dla osób wysiedlonych z Ukrainy ale także dla krajów przyjmujących i społeczności które obecnie zamieszkują. Skutecznie spowodowałoby ograniczenie kosztów oraz obciążeń administracyjnych, związanych z koniecznością indywidualnego określania statusu ponad 4,3 miliona osób, obecnie korzystających z ochrony tymczasowej.
- Wzywamy UE do odejścia od praktyki wielokrotnego przedłużania ochrony tymczasowej i proponujemy skoordynowane i zbiorowe rozwiązanie, które zapewniłoby bardziej stabilny status i ścieżkę w kierunku długoterminowego pobytu. Strategia opierająca się na silnym przywództwie i koordynacji na poziomie UE jest konieczna, aby uniknąć fragmentarycznego podejścia i sytuacji w której osoby popadną w nieuregulowany status, a grupy wrażliwe będą szczególnie obciążone.
Rozwiązania post-TPD są już od dawna potrzebne. Kolektyw, składający się z 130 organizacji społeczeństwa obywatelskiego, przyjął wcześniejsze przedłużenie ochrony tymczasowej do marca 2026 r.,. Miało to dać decydentom czas na zdefiniowanie trwałych rozwiązań, jednocześnie zapewniając krótkoterminową stabilność osobom przesiedlonym. Jednakże, jeśli konkretne działania wdrażające skoordynowane wyjście z systemu ochrony tymczasowej nie rozpoczną się w tym momencie, roczne przedłużenie może okazać się jedyną opcją.
- Roczne przedłużenie ochrony tymczasowej po marcu 2026 r. powinno być rozważane jako wyjątkowe oraz przejściowe rozwiązanie, zapewniające kontynuację ochrony i zapobieganie sytuacjom, w których pobyt osób przesiedlonych stanie się nieudokumentowany, tracą oni stabilizację lub możliwość wykonywania pracy, dostęp do edukacji, mieszkania oraz opieki zdrowotnej. Jeśli takie doraźne rozwiązanie okaże się konieczne, wzywamy Komisję Europejską do jak najszybszego przedstawienia Radzie decyzji wykonawczej w sprawie przedłużenia TPD do marca 2027 r., tym samym oferując jasność co do przyszłej formy ochrony oraz statusu pobytu osób przesiedlonych z Ukrainy.
Pomimo niedawnego wznowienia dyskusji dyplomatycznych w sprawie przywrócenia rozmów pokojowych, sytuacja humanitarna w Ukrainie pozostaje dramatyczna. Codziennie pojawiają się informacje o ostrzałach i atakach powietrznych, nawet w miastach i wsiach oddalonych od linii frontu setkami kilometrów. Nawet jeśli zawieszenie broni zostanie osiągnięte w najbliższym czasie, zniszczenia kluczowej infrastruktury cywilnej oraz szerokie skażenie pochodzące z materiałów wybuchowych wymagają wieloletniego oczyszczenia i odbudowy, zanim powrót będzie mógł odbywać się w sposób bezpieczny, dobrowolny i trwały. W tym kontekście, jest to niepokojące że niektóre kraje przyjmujące rozpoczęły lub rozważają ograniczenie wsparcia dla osób z Ukrainy – na przykład na przykład poprzez skracanie okresu finansowania mieszkań lub ograniczanie pomocy wyłącznie do osób pochodzących z określonych regionów Ukrainy.
- Wzywamy państwa członkowskie aby nie ograniczały wsparcia dla osób przesiedlonych z Ukrainy i do pełnego wdrożenia przepisów zapewnionych przez TPD. Obejmuje to pełny dostęp do szeregu praw i serwisów, zagwarantowanych przez TPD. Koniecznym jest aby kraje członkowskie uszanowały ich obligacje dotyczące zasady non-refoulement i unikały działań które mogłyby (pośrednio lub bezpośrednio) doprowadzić do przedwczesnych powrotów, narażając bezpieczeństwo i dobrostan osób potrzebujących.
Lista sygnatariuszy:
International Rescue Committee
All-Ukrainian NGO Coalition for People with Intellectual Disabilities
Amnesty International
Animus Association Foundation
Anti-Discrimination Center „Memorial-Brussels”
ARSIS Association for the Social Support of Youth
Association for Integration and Migration
ASTI Luxembourg
ASTRA-Anti trafficking action
Blue Door Education
Bridges over Borders e.V.
Caritas Bulgaria
Caritas Española
Caritas Europa
Caritas Hellas
Center for Legal Aid Voice in Bulgaria
Centre for Peace Studies
Centrum pro integraci cizinců, o. p. s.
Churches´Commission for Migrants in Europe CCME
Clare Immigrant Support Centre
COFACE Families Europe
Cohort
CoMensha
Consortium of Migrants Assisting Organizations in the Czech Republic
Cultúr Migrant Centre
CUSBU
Danish Refugee Council
Defence for Children In. Greece (DCI Greece)
Diakonie ČCE – středisko Západní Čechy
Diakonie Deutschland im Evangelischen Werk für Diakonie und Entwicklung e.V.
Dutch Council for Refugees
Ecumanical Council of finland
ELIL – European Lawyers in Lesvos
ENSIE
Eurodiaconia
EuroMed Rights
European Association of Service Providers for Persons with Disabilities (EASPD)
European Federation of National Organisations Working with the Homeless (FEANTSA)
European Network on Statelessness
FairWork
Fenix – Humanitarian Legal Aid
Finnish Refugee Advice Centre
Forum réfugiés
Foundation for the Ukrainian Community of Malta
Greek Council for Refugees (GCR)
Greek Forum of Migrants
HIAS Europe
Hook Peninsula Friends of Ukraine
ICMC Europe – Share Network
Immigrant Council of Ireland
Iniciativa Hlavak
Inter Alia
Jesuit Refugee Service (JRS) Europe
Jesuit Refugee Service Germany | Jesuiten-Flüchtlingsdienst Deutschland
Jesuit Refugee Service Malta
JRS France
JRS Portugal
JRS Romania
Kerk in Actie
La Cimade
La Strada International
LDH (Ligue des droits de l’Homme)
LGBT Ireland
Médecins du Monde International Network
Migrant Voice
Migration Consortium
Migration Policy Group
Migrationsrat Berlin
Missing Children Europe
Monde des Possibles ASBL
Mujeres Supervivientes
NESEHNUTÍ
Neue Richtervereinigung – Zusammenschluss von Richterinnen und Richtern, Staatsanwältinnen und Staatsanwälten e.V.
NewBees
Nordic Ukraine Forum
Nowegian Refugee Council
OpenEmbassy
OPORA Foundation
ORBIT
Oxfam
PATCHWORK, Association for immigrant families of persons with disabilities
Payoke
People in Need
PICUM – Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants
Podilsky Centr Genderna Rada Khmelnytska Oblasna
PRO ASYL
Red Cross EU Office
Refugees Welcome, Denmark
Right to Protection Charitable Fund
Romodrom, o.p.s.
Save the Children
Scholars At Risk Europe
Slovene Philanthropy
Social Platform
SOFT tulip Foundation
SOLIDAR
SolidarityNow
SOS Children’s Villages International
South Tipperary Development Clg
Stichting LOS
Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF
Terre des Hommes Deutschland e.V.
The Council of African and Caribbean Churches
The Open Doors Initiative
Ukraine Civil Society Forum (Ireland)
Vatra Psycho-Social Centre
West Limerick Resources CLG
Yoga and Sport with Refugees
Громадська Организация ” Жіночій центр ” Підтримка Захист та Турбота”
